Şimdi aynı dönemde Mustafa Kemal’in neler yaptığına bir bakalım: Mustafa Kemal henüz Askeri İdadi’de iken Namık Kemal, Abdülhak Hamit, Ahmet Mithat ve tarihçi Murat Bey’in yazılarını okuyor, bu kitaplardaki milli bilinç ve özgürlük ruhuyla besleniyordu. Voltaire, Montesguieu, Rousseau gibi batılı düşünürleri hem okuyor ve hem de onların fikirlerini arkadaşlarıyla tartışıyordu. Harp Okulu yıllarında memleket meseleleriyle daha fazla ilgilenmeye başlayan Mustafa Kemal, O dönemlerde yurtiçinde basılması yasak olduğu için eşitlik, hürriyet gibi kavramların işlendiği eserleri yurt dışından özel surette temin ederek gizli gizli okumaktadır. Mustafa Kemal ile çağdaş olan Hikmet Bayur’un anlattığına göre Atatürk, bu kitapları yatakhanede, kötü ışık şartlarında okuyor ve uzun düşüncelere dalıyordu. Harp akademisinde, çocukluk yıllarında başlayan birikimlerini ve siyasal gözlemlerini arkadaşlarına da anlatabilmek için el yazısıyla bir gazete çıkarmaya karar vermiş ve bu gazetenin çoğu yazılarını tek başına yazmıştır. Harp okulunda okuduğu yıllar da yine Namık Kemal ve Abdülhak Hamit gibi yazarların eserlerinin yasaklı olduğu yıllardır. Mustafa Kemal ise bu eserleri elde edip yatağının içinde gizlice okuyordu. Sınıf arkadaşı Ali Fuat Cebesoy anılarında; onun bir gün gece vakti yanına gelip, Namık Kemal’in teksir edilmiş “Vatan Kasidesini” vererek “Fuat kardeşim bunu ezberleyelim” dediğini ve bu kasideyi büyük bir heyecanla okuduğunu anlatır. Özet olarak Mustafa Kemal özellikle askeri öğrencilik yılları başladıktan sonra ülkesinin ve milletinin içerisinde bulunduğu karanlık durumu ve kötüye gidişi görmüş, insan üstü bir gayretle okuyarak, bilgilenerek, kendisini geleceğe hazırlamaya başlamıştır. Nitekim 11 Ocak 1905’de Harp Akademisi’ni bitiren Mustafa Kemal, mezuniyetinden bir kaç ay sonra o dönemde yeni kurulan gizli “Vatan Komitesi”ne girip önce komitenin maarif ve teşkilatlanma işlerini üstlendi ve kısa süre sonra da liderliğini eline aldı. İttihat ve Terakki Cemiyeti ile benzer hedefleri olan bu komitenin adını “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti”ne dönüştüren Mustafa Kemal, öncelikle kendisiyle benzer fikirleri savunan bazı subaylarla temasa geçerek bu gizli cemiyetin Kudüs’te, Yafa’da ve Beyrut’ta birer hücresini açtı. Daha sonra Şubat- Mart 1906’da Selânik’e giderek Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin Selanik Şubesi’ni kurup, cemiyetin faaliyetlerini burada yoğunlaştırma çabasına girişti. Dikkat ediniz Mustafa Kemal bu işleri yaparken henüz 24-25 yaşlarındadır.  Görülüyor ki Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin faal olduğu yıllarda, onun dışında başka yollar aramaktadır ve İttihat-Terakki ile benzer amaçları olan başkaca gizli örgütlenmeler peşindedir. Ancak bu arada kader ağlarını başka türlü örmektedir. Çünkü Mustafa Kemal’in “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti”ni örgütlemek için Selanik’te olduğunu haber alan Padişah ve İstanbul Hükümeti onun hakkında derhal soruşturma başlatmış ve bunu öğrenen Mustafa Kemal de tam o sırada patlak veren Akabe problemini fırsat bilerek süratli bir şekilde eski görev yeri Yafa’ya dönüp, orada ispat-ı vücut ederek bu takibattan kurtulmuştur. Ama bu olay sebebiyle, yani Mustafa Kemal’in işin başında kalamamasından dolayı “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti” önemli bir gelişme sağlayamadan dağılmış ve bu cemiyetin üyeleri daha sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne girerek aynı yöndeki faaliyetlerine orada devam ettirmişlerdir. Hatta sırf bu sebeple, Mustafa Kemal tarafından kurulan “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti”ni, “İttihat ve Terakki Cemiyeti”nin nüvesi ve başlangıcı sayarak, buradan hareketle Mustafa Kemal’in II. Meşrutiyet İnkılâbı’nın hazırlayıcısı olduğunu iddia edenlere de rastlanmaktadır. Tabiatıyla bu iddia tarihi bir gerçeklik içermemektedir. Çünkü “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti” ile “İttihat ve Terakki Cemiyeti” her ne kadar benzer amaçlarla yola çıkmış olsa da ve her ne kadar “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti”nin üyeleri bu cemiyetin dağılmasından sonra faaliyetlerine İttihat ve Terakki Cemiyeti içerisinde devam etmiş olsalar da bu iki cemiyet farklı kaynaklardan doğarak farklı yerlerden yola çıkmış iki ayrı cemiyet konumundadır. Nitekim daha sonraki yıllarda Mustafa Kemal de, en yakın arkadaşı Ali Fethi (Okyar)’ın davet ve ısrarı ile 29 Ekim 1907’de, yani Enver Paşa’dan bir yıl sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne girmiştir. Ancak Mustafa Kemal’in bazı üslup ve ilke meselelerinden dolayı daha ilk günden itibaren İttihat ve Terakki Cemiyeti idarecileri ile anlaşmazlığa düştüğü ve bu anlaşmazlıkların sonuna kadar da çözülmediği bilinmektedir. Üslup farklılığı, Mustafa Kemal’in meseleleri çözümlemek için bilgiye dayalı ince ayarlarla yürütülen bir diplomatik hareket tarzını tercih etmesine karşılık, İttihat ve Terakki Cemiyeti idarecilerinin gerektiğinde zor kullanma, hatta baskın ve suikast yoluyla iş çözme tercihleri şeklinde karşımıza çıkıyor. Yöntem meselesi Mustafa Kemal’in hayatındaki en önemli konulardan biridir ve bu nedenle burada ciddi bir anlaşmazlık söz konusudur. Hem üslup ve hem de ilke meselesi sayabileceğimiz ikinci görüş ayrılığı, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin masonlukla bağlantısı noktasından kaynaklanmaktadır. Çünkü esasen birçok üyesi mason olan Cemiyet’in, üye kaydı, yemin töreni ve toplantıların icrası gibi uygulamaları mason ritüellerine göre yapılmakta, hatta bu konularla ilgili olarak Cemiyet Tüzüğü’nde yer alan hükümler Mason Cemiyetlerinin tüzüklerinden alınmış bulunmaktadır. Mustafa Kemal, milli bir hedefe yönelen faaliyetlerin böylesine gayri milli uygulamalarla başarı elde edemeyeceği kanaatini ısrarla dile getirmesine rağmen, Cemiyet yöneticileri de bu uygulamaları ısrarla sürdürmektedir.   (Devam edecek)