Uzay Penceresinden - Prof.Dr.Halil KIRBIYIK - E. ODTÜ Dekanı
Köşe Yazarı
Uzay Penceresinden - Prof.Dr.Halil KIRBIYIK - E. ODTÜ Dekanı
 

METCEZİR OLAYI

Ay’la ilgili başka bir deneyimimiz metcezirdir (gel git olayı). Deniz kıyılarına gidenlerin zaman zaman şahit olduğu bu olay deniz su seviyesinin yükselmesi ve çekilmesidir. Olay açık denizlerde daha belirgin gözlenir. Yakınlığından dolayı Ayın dünyaya uyguladığı kütle çekim kuvveti ve etkilerinin önemli sonuçları vardır. Kütle çekim kuvveti, iki cismin uzaklıklarının karesi ile ters orantılıdır. Aralarındaki uzaklık arttıkça kuvvet zayıflar. Ay dünyanın kendisine yakın tarafındaki kütleyi daha büyük bir kuvvetle çeker. Uzak olan tarafını da daha zayıf bir kuvvetle çeker. Newton’un çekimsel kuvvet yasası işlemektedir.  Kütlesel çekim sonucu dünyanın Ay tarafı dışa doğru şişer ve deniz (dalgalar) yükselir. Su sıvı olduğu için çekilen kütle bölgelerini doldurur ve böyleceşişme (yüksek dalgalar) gözlenir. Dünyanın Aya uzak tarafına (zıt yöne) uygulanan kuvvet daha zayıftır ve aynı şekilde tersi yönde de şişlik oluşur. En uzak noktadaki sular kademeli çekilen bölgeleri, boşlukları doldurur ve orada da dışa doğru bir şişkinlik gözlenir. Ay hizasındaki iki zıt bölgede dışa doğru şişlik gözlenir ve Dünyanın şekli ovalleşir. Gel git olayı, Ay’ın Dünya etrafındaki konumuna bağlı olarak günde iki kez yükselme ve iki kez alçalma şeklinde gerçekleşir. Gel git döngüsünün bölgenin veya yerin enlemine, kıyı şekline ve rüzgara bağlı olarak farklılıklar gösterdiğine de işaret etmek gerekir. Gel git olayına güneş de önemli katkı yapmaktadır. Ayın çekiminin yarısı şiddetinde bir etki yaratır. Güneşin uzaklığı Ayın uzaklığı ile karşılaştırılamayacak kadar büyüktür. O nedenle güneşin uyguladığı kuvvet, güneş büyük kütleli olsa da,  Ayınkine göre daha küçüktür. Hatırlamak gerekirse Güneşin uzaklığı 150 milyon km iken Ayın uzaklığı 384 bin 400 km dir. Yeni ay ve dolunay dönemlerinde, Ay ve Güneş etkisi üst üste biner (hizalanmadan dolayı)  ve daha güçlü gel git gözlenir. Buna yüksek gel git denir. Ay ve Güneş konumları doksan derece olduğunda, doğaldır ki Güneş Ayın yarattığı etkiyi azaltır. Bu olaya da, Ay hilal halinde olduğu zamanlarda gözlenen küçük gel git denir. Bu günkü yazımızı Suna Aydın’ın bir şiiri ile bitirirken; metcezir olayının diğer fiziksel sonuçlarını, dünyanın yavaşlaması vb, bir sonraki yazımıza bırakalım: Gelgitlerle yaşıyorum... Bir dakika önce her şey sular altındayken bir dakika sonra, Sular çekiliyor uzun, ıssız bir kumsalda yalnız başıma kalıyorum. Ve sonra yine aynı kısır döngü tekrar ediyor. Bazen sular o kadar derinleşiyor ki; kendimi bırakmak, açılmak, Sahili, insanları, tüm hayatımı unutmak, Arkama bakmadan yüzmek istiyorum. Ama tam o sırada sular tekrar çekiliyor ve Ben yine karaya vuruyorum. O ıssız, yalnız karaya...
Ekleme Tarihi: 17 Eylül 2024 - Salı

METCEZİR OLAYI

Ay’la ilgili başka bir deneyimimiz metcezirdir (gel git olayı). Deniz kıyılarına gidenlerin zaman zaman şahit olduğu bu olay deniz su seviyesinin yükselmesi ve çekilmesidir. Olay açık denizlerde daha belirgin gözlenir. Yakınlığından dolayı Ayın dünyaya uyguladığı kütle çekim kuvveti ve etkilerinin önemli sonuçları vardır. Kütle çekim kuvveti, iki cismin uzaklıklarının karesi ile ters orantılıdır. Aralarındaki uzaklık arttıkça kuvvet zayıflar. Ay dünyanın kendisine yakın tarafındaki kütleyi daha büyük bir kuvvetle çeker. Uzak olan tarafını da daha zayıf bir kuvvetle çeker. Newton’un çekimsel kuvvet yasası işlemektedir.  Kütlesel çekim sonucu dünyanın Ay tarafı dışa doğru şişer ve deniz (dalgalar) yükselir. Su sıvı olduğu için çekilen kütle bölgelerini doldurur ve böyleceşişme (yüksek dalgalar) gözlenir.

Dünyanın Aya uzak tarafına (zıt yöne) uygulanan kuvvet daha zayıftır ve aynı şekilde tersi yönde de şişlik oluşur. En uzak noktadaki sular kademeli çekilen bölgeleri, boşlukları doldurur ve orada da dışa doğru bir şişkinlik gözlenir. Ay hizasındaki iki zıt bölgede dışa doğru şişlik gözlenir ve Dünyanın şekli ovalleşir. Gel git olayı, Ay’ın Dünya etrafındaki konumuna bağlı olarak günde iki kez yükselme ve iki kez alçalma şeklinde gerçekleşir. Gel git döngüsünün bölgenin veya yerin enlemine, kıyı şekline ve rüzgara bağlı olarak farklılıklar gösterdiğine de işaret etmek gerekir.

Gel git olayına güneş de önemli katkı yapmaktadır. Ayın çekiminin yarısı şiddetinde bir etki yaratır. Güneşin uzaklığı Ayın uzaklığı ile karşılaştırılamayacak kadar büyüktür. O nedenle güneşin uyguladığı kuvvet, güneş büyük kütleli olsa da,  Ayınkine göre daha küçüktür. Hatırlamak gerekirse Güneşin uzaklığı 150 milyon km iken Ayın uzaklığı 384 bin 400 km dir. Yeni ay ve dolunay dönemlerinde, Ay ve Güneş etkisi üst üste biner (hizalanmadan dolayı)  ve daha güçlü gel git gözlenir. Buna yüksek gel git denir. Ay ve Güneş konumları doksan derece olduğunda, doğaldır ki Güneş Ayın yarattığı etkiyi azaltır. Bu olaya da, Ay hilal halinde olduğu zamanlarda gözlenen küçük gel git denir. Bu günkü yazımızı Suna Aydın’ın bir şiiri ile bitirirken; metcezir olayının diğer fiziksel sonuçlarını, dünyanın yavaşlaması vb, bir sonraki yazımıza bırakalım:

Gelgitlerle yaşıyorum...

Bir dakika önce her şey sular altındayken bir dakika sonra,

Sular çekiliyor uzun, ıssız bir kumsalda yalnız başıma kalıyorum.

Ve sonra yine aynı kısır döngü tekrar ediyor.

Bazen sular o kadar derinleşiyor ki; kendimi bırakmak, açılmak,

Sahili, insanları, tüm hayatımı unutmak,

Arkama bakmadan yüzmek istiyorum.

Ama tam o sırada sular tekrar çekiliyor ve

Ben yine karaya vuruyorum. O ıssız, yalnız karaya...

Yazıya ifade bırak !
Okuyucu Yorumları (0)

Yorumunuz başarıyla alındı, inceleme ardından en kısa sürede yayına alınacaktır.

Yorum yazarak Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve ulusgazetesi.com sitesine yaptığınız yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan tüm yorumlardan site yönetimi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Sitemizden en iyi şekilde faydalanabilmeniz için çerezler kullanılmaktadır, sitemizi kullanarak çerezleri kabul etmiş saylırsınız.